AC-luxatie

Geschreven door Bauke Kooistra, orthopedisch chirurg

Inleiding

Een AC luxatie, of acromioclaviculaire luxatie, is een ontwrichting van het gewricht tussen het sleutelbeen en het schouderdak. Het wordt vaak veroorzaakt door een val op de schouder.

Het AC-gewricht is dus ‘uit de kom’. De ontwrichting kan gedeeltelijk of volledig zijn. De gewrichtsbanden die normaal gesproken het gewricht op zijn plaats houden, zijn gescheurd. Hoe meer banden er scheuren, hoe instabieler het sleutelbeen zal zijn.

Behandelingsopties variëren van rust, fysiotherapie tot, in sommige gevallen, een operatie.

Op deze pagina lees je meer over dit veelvoorkomende letsel.

Wat is AC-luxatie?

Bij een AC-luxatie staat het zij-uiteinde van het sleutelbeen (clavicula) niet meer tegen het uiteinde van het schouderdak (acromion). Normaal gesproken staat deze botten tegen elkaar. Maar bij een AC-luxatie staat het sleutelbeen dus ‘uit de kom’.

Wat is het probleem precies?

Bij een AC luxatie is het gewricht tussen sleutelbeen en schouderdak uit de kom. De ontwrichting kan gedeeltelijk of volledig zijn. De oorzaak is een verscheuring van de banden die het AC gewricht normaal gesproken in de kom houden. Dit zijn:

• banden tussen sleutelbeen en schouderdak (het kapsel van het AC-gewricht), en
• banden tussen het schouderblad en het sleutelbeen (de coracoclaviculaire ligamenten).

Door een val op de schouder kunnen deze banden scheuren. Hoe meer van deze banden zijn gescheurd, hoe hoger het sleutelbeen zal staan ten opzichte van het schouderdak.

De ernst van dit letsel wordt vaak onderverdeeld in de Tossy-classificatie en de Rockwoord-classificatie. De Tossy-classificatie is wat eenvoudiger. Bij een Tossy 1 en Tossy 2 AC-luxatie staat het sleutelbeen niet of minimaal omhoog. Bij een Tossy type 3 AC-luxatie staat het sleutelbeen hoger dan het schouderdak. Dan zijn er dus meer banden gescheurd dan bij type 1 en 2.

Wat voel ik

Een AC-luxatie ontstaat altijd door een ongeval. Vaak een val direct op de schouder. Bijvoorbeeld met mountainbiken. Een AC-luxatie kan de volgende klachten geven:

• Pijn.
  In de eerste dagen tot weken na het ongeval is het gebied bovenop de schouder vaak gezwollen en pijnlijk. Deze pijn en zwelling verdwijnen vaak binnen enkele weken tot maanden.
• Instabiel gevoel of klikkend gevoel bovenop de schouder.
  Vooral tijdens bovenhandse bewegingen of tijdens liggen op de schouder. Dit komt dan doordat het sleutelbeen geen stevige verbinding met het schouderdakbot heeft. Hoe meer banden er zijn gescheurd, hoe instabieler het sleutelbeen zal voelen. Dus dit zijn vaak mensen met een Tossy 3 AC-luxaties.

Samengevat gaat de pijn dus vaak vanzelf weg. Als mensen een instabiel AC-gewricht hebben, gaat dat meestal niet vanzelf over.

Oorzaken

Zoals gezegd wordt een AC-luxatie altijd veroorzaakt door een val of klap direct op de schouder. Vooral mensen met een contactsport lopen hier dus risico op.

Diagnose

Vaak kun je aan de buitenkant al zien dat er een AC-luxatie bestaat. Je ziet namelijk dat de zijkant van het sleutelbeen hoger staat dan normaal. Soms kun je het hoogstaande sleutelbeen handmatig naar beneden duwen. Als een pianotoets. Dat noem je het pianotoetsfenomeen.

Met een röntgenfoto kunnen we de diagnose makkelijk stellen. Subtielere vormen van een AC-luxatie (type 1 luxaties) zijn niet te zien op een röntgenfoto. 

Behandeling

De meeste AC-luxaties kunnen goed zonder operatie worden behandeld. Want als het AC-gewricht stabiel genoeg is, zullen er uiteindelijk weinig tot geen klachten overblijven. Als het sleutelbeen ernstig is verplaatst, kan een operatie zinvol zijn.

Hieronder vindt u een overzicht van de behandelingen.

Wat kan ik zelf doen tegen de klachten?

In de eerste weken na het ongeval is het vooral belangrijk om de arm niet te hoog te heffen. Want dan breng je het sleutelbeengewricht extra onder spanning. Onderhands bewegen gaat vaak wel goed. Dus dit mag je ook gewoon doen.

Slaap niet op de aangedane schouder. Want ook dan belast je het AC gewricht meer.

Kan ik het erger maken?

Nee, je kunt het niet erger maken. Je hoeft niet bang te zijn dat je nog meer banden afscheurt door normaal te bewegen. Natuurlijk kun je wel meer scheuren als je nóg een keer op de schouder valt.

Behandelingen zonder operatie

Zoals gezegd kunnen de meeste AC-luxaties goed worden behandeld zonder operatie. Deze behandelingen zijn:

• Pijnstillers
• Mitella
• Eventueel fysiotherapie

Pijnstillers

Begin met paracetamol in de maximale dosis. Zo nodig kun je daarbij nog sterkere pijnstillers nemen. Vaak zijn pijnstillers maar enkele weken nodig.

Wat ook een goede pijnstiller is, is ijs. Daardoor nemen pijn en zwelling af.

Mitella

Je kunt een simpele mitella (ook wel schouder immobilizer) dragen gedurende enkele weken, om de pijn te verminderen. Je mag de arm wel ook al uit de mitella halen om hem onderhands te bewegen. Bijvoorbeeld om te eten en drinken, en voor zelfzorg. Je kunt niets verder stuk maken door de arm te bewegen. 

Fysiotherapie

Fysiotherapie kan je helpen om je te laten adviseren welke bewegingen je het best wel en niet kunt maken in de eerste weken tot maanden na het letsel.

Maar op zich kunnen spieroefeningen de stabiliteit van het AC-gewricht niet vergroten. Als je dus langdurig last hebt van een instabiel AC-gewricht, dan heeft fysiotherapie wat mij betreft geen meerwaarde.

Sport hervatten

In de praktijk kun je bovenhandse sporten vaak weer hervatten na 4 tot 6 maanden.

Operatie

De meeste AC-luxaties zijn dus niet zo ernstig dat een operatie zinvol is. Maar bij ernstige typen AC-luxatie (Rockwood type 4, 5 en 6) is een operatie vaak wel op zijn plaats. Omdat te verwachten valt dat dit in toekomst schouderklachten zal blijven geven. Zo’n operatie noem je een AC-gewricht reconstructie.

In het geval van Rockwood type 3 AC-luxaties kan bij actieve, bovenhandse sporters ook een operatie worden overwogen, omdat deze patiënten relatief hoog risico hebben op blijvende klachten bij sporten.

Tijdens de operatie wordt door middel van een zeer sterke hechtdraad en 2 metalen plaatjes tussen sleutelbeen en schouderblad het sleutelbeen weer op de juiste hoogte gebracht. Daarnaast wordt deze constructie vaak nog verder verstevigd met een hamstringpees.

Klik hier voor alle informatie rondom deze operatie.

Is het raadzaam om een operatie te ondergaan?

In het acute stadium zou ik alleen een operatie aanraden bij ernstige AC-luxaties bij actieve mensen.

In het ‘chronische’ stadium, dat wil zeggen na enkele maanden hersteltijd, zou ik alleen een operatie aanraden als mensen echt last houden van een instabiel aanvoelend sleutelbeen. Dat zijn vaak mensen die veel bovenhandse activiteiten ondernemen in hun werk of sport.

Op de aparte pagina over de operatie leest u meer over wanneer we wel en niet een operatie aanbieden.

Conclusie

Meestal herstellen de klachten van een AC-luxatie binnen een paar maanden tijd. Behandeling met pijnstillers, een mitella en eventueel fysiotherapie zijn dan voldoende. Als het sleutelbeengewricht heel instabiel is geworden, kan een operatie een goede behandeling zijn.

Zie ook

Operatie voor AC-luxatie

Veelgestelde vragen over AC-luxatie